انقلاب سبز مهدوی و چالش های مدیریت پسماند در ایران

به بهانه نیمه شعبان

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

«فلایبقی فی الارض خرابٌ إلّا عمر ... هیچ خرابه ای در زمین نمی ماند مگر آن که در حکومت مهدی (عج) آباد شود ... نه آن که در بخشی از دنیا ... بلکه در سراسر جهان خرابه ای نخواهد بود ... یعنی علاوه بر اینکه یک انقلاب اقتصادی انسانی است، یک انقلاب سبز و محیط زیستی نیز هست، چون در چندین روایت داریم که در زمان مهدی (عج) هیچ جای جهان نیست که پا بگذارید مگر آن که سر سبز است و همه دنیا آباد می شود» (*)

یک منتظر واقعی باید پیش از ظهور امام زمان (عج) در جهت تحقق اهداف مهدوی تلاش کند و از آنجا که آبادانی زمین و انقلاب زیست محیطی یکی از برنامه های عصر ظهور است بنابراین فرد و جامعه منتظر در عصر غیبت و دوران انتظار نمی تواند نسبت به این امور بی تفاوت باشد.

نمی توان در تدارک جشن نیمه شعبان و سایر برنامه های منتسب به حضرت همچون سه شنبه های مهدوی، نسبت به مسائل زیست محیطی در پذیرایی ها توجه نکرد و تصور کرد که در جهت اهداف مهدوی قدم برداشتیم.

صرف یادآوری وجود شریف حضرت مهدی (عج) و ایام منتسب به ایشان، وظیفه انتظار ادا نمی شود بلکه باید اهداف و آرمان های مهدوی را با عمل نیز یادآوری کرد؛ باید با شیوه پذیرایی در عمل نشان دهیم که آبادانی زمین یکی از اهداف انقلاب مهدوی است و کاری کنیم که پس از پایان پذیرایی در ایستگاه های صلواتی، انبوهی از زباله – به خصوص از نوع تجزیه ناپذیر- را وارد محیط زیست نکرده باشیم و یا لااقل با اتخاذ تدابیری، حجم پسماند را کم کنیم.

متأسفانه آگاهی ها در این زمینه حتی در بین جامعه پزشکی نیز اندک است و زمانی هم که سعی می کنیم به بخشی از جامعه و دست اندرکاران برنامه های فرهنگی آگاهی دهیم در برابر آن اظهار تردید و مقاومت می کند. این تردید و مقاومت می تواند دو دلیل داشته باشد: یکی اینکه متخصصان امر در این زمینه کمتر تحقیق و بررسی و اظهار نظر کرده اند و دوم اینکه نظر متخصصان و نتایج تحقیقات آنان کمتر از طریق رسانه ها به اطلاع عموم مردم رسیده است.

به عنوان مثال زمانی که به بهانه ای در یکی از شبکه های اجتماعی در این زمینه به نکته ای اشاره کردم، یکی از دوستان در واکنش به مطلبم گفت که این نظر شخصی خودت است. در پاسخ خواستم به نمونه هایی از نظر کارشناسی متخصصان امر اشاره کنم که به سخنان مطرح شده در نشست تخصصی چالش های مهم در مدیریت پسماند تهران برخوردم که چند سال قبل (28 خرداد ماه 1397) مهم ترین نکات مطرح شده در این نشست علمی را در شبکه های اجتماعی به صورت محدود منتشر کرده بودم. لذا از آن جا محتویات سخنان صاحب نظران در این نشست به قدر کافی و فراگیر رسانه ای نشده است، بهتر دیدم که در این فرصت به آن ها بپردازم:

زباله چی هست که ما برایش پول خرج کنیم؟" !

دکتر امیرحسین محوی، عضو هیأت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران

در زمینه آب و فاضلاب جایگاه خوبی نسبت به کشورهای منطقه داریم ولی در مدیریت پسماند نسبت به سایر مسایل زیست محیطی ضعیف تر هستیم. حتی در بین مسؤولین هم چنین دیدگاهی داشتیم که «زباله چی هست که ما برایش پول خرج کنیم؟».

صفر تا صد مدیریت پسماند - چه در بخش نرم افزار و چه سخت افزار- آنچنان که شایسته نام جمهوری اسلامی است پیش نرفتیم. ساده ترین مسأله مدیریت پسماند، بحث تفکیک زباله هست که در خیلی جاها اصلاً تفکیک وجود ندارد؛ در برخی کشورها 12 سطل برای تفکیک در نظر گرفته اند  ولی در کشور ما تفکیک از مبدأ حتی برای 2 سطل هم مغفول مانده است.

البته برخی شهرها خوب مدیریت کرده اند؛ شهری مثل مشهد مقدس جایگاه بهتری در مدیریت پسماند دارد، شیراز و اصفهان هم حرفی برای گفتن دارند اما در هزار شهر و چند ده هزار روستا، مدیریت پسماند به خوبی انجام نشده و با توجه به گردش مالی میلیاردها میلیارد پول، این وضعیت، شایسته جمهوری اسلامی نیست!

در بحث ساده ای مثل پلاستیک ها عقب هستیم؛ شهرهایی در آمریکا و اروپا و حتی در یک شهر آفریقایی، توزیع پلاستیک ممنوع هست اما اینجا در هر فروشگاهی برویم هر تعداد بخواهیم کیسه پلاستیک به ما می دهند!

در فاجعه هایی مثل سیل و زلزله صدها هزار بطری آب توزیع می شود که منطقه و محیط زیست ما را آلوده می کند و از این بطری ها برای شستشوی ظروف و لباس و حتی استحمام استفاده می کنند!

هیچ پلاستیکی از وقتی ساخته شده است از بین نرفته و به منابع آب راه پیدا کرده اند و میکروپلاستیک ها را به وجود آورده اند و باعث بروز مشکلات برای آبزیان شده اند.

هیچ چیزِ زباله نیاز به خارج ندارد

مرحوم دکتر قاسمعلی عمرانی، عضو هیأت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران

گرچه در زمینه مدیریت پسماند چالش زیاد داریم، اما پیشرفت هم داشتیم. در کل کشور هیج جا محل دفن زباله نداشتیم به جز جاده آبعلی و کهریزک (البته هیچ کشوری را پیدا نمی کنید که 50 سال زباله ها را در یک جا مثل کهریزک دفن کنند). بسیاری از شهرداری ها الان سازمان بازیافت دارند … ماشین آلات زباله الان داخل کشور تولید می شود. اما چالش ها عبارتند از:

1. عدم هماهنگی بین ارگان ها
2. ناکافی بودن تحقیقات کاربردی
3. یک مدل مشخص برای هر شهری نداریم، یک بخشنامه را برای کل کشور می فرستند در حالی که مثلا زباله های جایی مثل بندر انزلی بسیار متفاوت از شهرهای دیگر است.
4. یک شهردار عوض می شود کل زیرمجموعه عوض می شود و گاهی حتی مستخدم ها هم عوض می شوند!
5. این همه دانشجو و فارغ التحصیلان بی کار داریم و می روند با یک موسیو قرارداد می بندند! و وفور ارتباطات و قراردادهای خارجی را داریم در حالی که هیچ چیزِ زباله نیاز به خارج ندارد و حتی همه ماشین آلات را هم در داخل تولید می کنیم.
6. موج زباله سوزها را در کشور داریم در حالی که اصلاً نیاز به زباله سوز در کشور مطرح نیست، آن هم از چین! اگر از چین صندلی بیاوریم بهتر از زباله سوز است.
7. آنالیز کمی و کیفی زباله را نداریم.
8. مسأله تولید کود کمپوست از زباله مربوط به وزارت کشاورزی است نه شهرداری ها!
9. برخی مسؤولین حوزه بازیافت تخصص مربوط را ندارند، یکی دکترای دامپزشکی دارد، دیگری در حوزه علمیه تحصیل کرده است!

60% توان مدیریت پسماند مربوط به قبل از تولید زباله است

دکتر حسین معصوم بیگی، مدیر گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بقیة اللّه (عج)

طرح مدیریت پسماند را در سطح فرماندهی کل سپاه تصویب و در بین سال های 95-92 آن را به انجام رساندیم … اما قانون کافی نیست، لذا نزد فرمانده سپاه رفتم و گفتم برای اجرای این طرح اول حمایت فرماندهی لازم است، دوم همکاری کلیه پرسنل و سوم هم نظارت قوی.

فرماندهی سپاه 10 میلیارد تومان بودجه برای اجرای این طرح در نظر گرفتند ولی من گفتم این طرح اصلا پول و اعتبار نمی خواهد چون خود این طرح، درآمدزاست فقط اجازه می خواهد که درآمدش صرف خودش بشود.

در این طرح، هدف و آرمان تعریف کردیم که تا 15 سال دیگر هیچ زباله ای در سطح سپاه نخواهیم داشت.

60% توان مربوط به قبل از تولید زباله است … باید راهکار بدهیم برای کاهش تولید زباله، نه اینکه زباله تولید کنیم و آه و ناله کنیم که آب آلوده شد، خاک آلوده شد … حالا چه کار کنیم؟

مدیریت زباله به این است که نگذاریم تولید شود نه این که پس از تولید عزا بگیریم که با آن چه کنیم.

بسیاری از شهرهای دنیا با إعمال قوانین سخت گیرانه به شهرهای بدون زباله یا بدون کاغذ رسیده اند. در سپاه یک برگ کاغذ را کسی حق ندارد دور بیاندازد، این یک نماد فرهنگی است.

امروزه کلیدواژه های جدید در تحقیقات مدیریت پسماند «Zero Waste Production, Non Production» است اما همچنان برخی منابع قدیمی برای دانشجویان تدریس می شود.

در سال 96 تولید نان خشک را به صفر رساندیم، دور ریز غذا را به صفر رساندیم، تولید نان خشک در سپاه جریمه دارد، دور ریز غذا جریمه دارد. سال گذشته با نخریدن ظروف یک بارمصرف و ظروف فوم، 6میلیارد تومان در سپاه صرفه جویی کردیم. با توسعه و تکمیل اتوماسیون، مصرف کاغذ را در سپاه به صفر رساندیم.

سوزاندن زباله های خشک را به صفر رساندیم؛ در این زمینه از رهبری استفتاء کردیم که ما بتوانیم زباله ها را بازیافت کنیم و به فروش برسانیم و درآمدش را صرف بیت المال کنیم با این حال برخی زباله ها را می سوزانند، ایشان فتوی دادند که سوزاندن آن یعنی سوزاندن بیت المال و حرام است.

شایسته نیست در دوران تحریم ، 2 برابر دیگران پسماند در تهران تولید کنیم

حجة الإسلام ابوترابی فرد، خطبه های نماز جمعه تهران، 9 آذر ماه 1397

مردم عزیز! پسماند مصرف ما در تهران دو برابر شهرها و کلانشهرهای مشابه تهران است روزانه 8000 تا 9000 تُن پسماند تولید می شود و مسؤولین خدمات شهری که باید به دست آن ها بوسه زد این پسماند را جمع می کنند. ما می توانیم این مصرف را مدیریت کنیم؛ شایسته نیست در دوران تحریم 2 برابر دیگران پسماند در تهران تولید کنیم و با هزینه حدود 800 میلیارد تومان برای مدیریت شهری آن را جمع کنیم. می دانید با 800 میلیارد تومان چه مقدار می توان خطوط مترو را اضافه کرد؟   

پی نوست:

*- کتاب مهدی (عج)، ده انقلاب در یک انقلاب، استاد حسن رحیم پور ازغدی، صفحه 51

همین یادداشت در وبلاگ درباره سلامتی